Nevşehirli Âlimler Sempozyumu

NEVŞEHİRLİ ALİMLER SEMPOZYUMU

Nevşehir, 14. yüzyıldan itibaren medreselere ev sahipliği yapmış ve pek çok ilim adamının yetiştiği bir Anadolu şehridir. Ürgüp’te bulunan Taşkınpaşa medresesiyle beraber Karamanoğulları döneminde burada medrese eğitimi başlamış, süreç içinde inşa edilen medreselerle beraber ve özellikle Damat İbrahim Paşa’nın 18. yüzyılın başlarında şehri birçok yeni medreseyle donatmasıyla beraber Lale Devri'nden sonraki süreçte Osmanlı Devleti'nin Orta Anadolu’daki önemli ilim merkezlerinden biri hâline gelmiştir. Kronolojik olarak baktığımızda Lale Devri'nin ardından alimlerin ve kaleme alınan eserlerin sayısında ciddi bir artış olduğu gözlemlenmiştir. Bu durum ilgili alimlerin ve eserlerin ortaya çıkarılması ayrıca akademi ve ilim dünyasına tanıtılmasını gerekli kılmaktadır. Bu meyanda NEVÜ İlahiyat Fakültesi öğretim elemanları tarafından ilgili alimleri ve eserlerini ilim dünyasına tanıtmak gayesiyle bir sempozyum gerçekleştirmek üzere bunların listesi oluşturulmuştur. Bunun yanı sıra aşağıda zikredeceğimiz eserlerin yazma nüshalarına Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı vasıtasıyla ulaşılmıştır. İlgili alimler ve eserleri şunlardır:

1. Hacı Bektaş Veli (ö. 669/1271 [?]): Kendisine ait olduğu kesin olan Makalat, Kitabu’l-Fevaid gibi eserlerden onun ilmi kişiliğini ortaya koyacak çalışmalar sempozyumumuzda kabul edilecektir. Yeterli seviyede tebliğ metni ortaya konulursa Hacı Bektaş Veli’nin ilmi kişiliği için özel bir oturum oluşturulabilir.
2. Hoca Gülşehri (ö. 717/1317’den sonra): Nisbesini bugün Nevşehir il sınırları içinde bulunan Gülşehir ilçesinden almış olan Hoca Gülşehri'nin tasavvufi düşüncesine ve edebi yönüne dair tebliğler kabul edilecektir. Bazı edebi ve tasavvufi eserleri şunlardır; Feleknâme, Mantıku’t-tayr, Arûż-ı Gülşehrî.
3. Çelebizade Hazim Ahmed Efendi  (ö.1071/1660): Osmanlı dönemi Nevşehir alimlerindendir. Risâle fî Beyâni Emmâ Ba'd ve Risâle fî Ma'nâ'l-Masdar isimli iki adet Arap diline dair risalesi vardır. Ayrıca usulü fıkha dair Kaside fi’l-Usul bir kaside kaleme almıştır. 
4. Çelebizade İsmail Asım Efendi (ö.1173/1760): Şeyhülislamlık yapan Nevşehirli alimlerdendir. Damat İbrahim Paşa’nın müntesiplerindendir. Kendisinin Lale Devri olaylarını anlatan Tarih-i Asım bir eseri vardır. Ayrıca Divan ve Münşeat gibi edebi eserleri de mevcuttur. Kendisinin edebi yönü ve tarihçiliği sempozyumda konu edilebilir.
5. Ca'fer b. Muhammed b. Ca'fer Avanos, (ö.1165/1751): Avanoslu alimlerdendir. Hz. Yusuf kıssasıyla ilgili yazdığı Minenu'l-mennan fî beyâni kıssat-i ihsani'l-insan isimli bir eseri vardır.
6. Çelebizade Mehmed Efendi: Helal ve haramlara dair yazılmış olan bunun dışında farklı konuları da ihtiva eden Mecmuatü’t-Tesaüt isimli bir eseri vardır. Bunun dışında müellifin İlmu’l-Meani adında hacimli bir belagat eseri vardır.
7. Süleyman b. Hasan: İslam Ahlakına dair yazdığı Tuhfe-i Hasaniyye isimli bir eser kaleme almıştır.
8. Mehmed Hadim: Tergib ve Terhib konularındaki hadislerin kullanılabileceğine dair bir risale kaleme almıştır. Bu risale ve değerlendirmesi hakkında bir tebliğ sunulabilir.
9. Ömer b. Osman en-Nevşehri: Kendisinin abdest ayetinin tefsirine dair bir eseri vardır. İzhar’da meşhur olan meseletü’l-kühl’e dair yazdığı bir risalesi vardır. Bunun yanı sıra Şemsiye şerhine yazdığı bir haşiye vardır.
10. Reşid Ahmed Efendi: Keşkülü's-Sâfiye fî'l-Vâridâti's-Sa'dîye ismiyle tasavvufa dair yazdığı bir eser vardır.
11. Ürgüplü Hacı Hafız Hüseyin b. Osman: Hidaye’deki salat bölümünü esas alarak Osmanlı Türkçesi ile bir eser kaleme almıştır.
12. Şeyhülislâm Ürgüplü Hayri Efendi ((1867-1921): Son dönemin önemli ıslahatçılarından olup birçok yönü tebliğe konu edilebilir.
13. Mehmed Hilmi: Osmanlı son dönem alimlerindendir. Müntehabatü'l-Feride, Hulasa ve Vezaifü'l-Adab isimli mantık, münazara ve akli ilimlere dair eserleri vardır. Bunların her biri tebliğ olarak kabul edilebilir olup Arap dili başlığı altında değerlendirilebilir.
14. Nevşehirli Hayreddin: Son dönem Osmanlı yazarlarından olup Beyanü'l-Hak dergisinde “Doktor Dozy'i Red : Mabad” isimli üç serilik bir yazı kaleme almıştır. Bu yazıda Dozy’nin Hac menasikinin isminin kökenine dair dile getirdiği iddialar eleştirilmiştir.
15. Nevşehirli Mustafa Kazım: Beyanü'l-Hak dergisinde iktisada dair bir makale yayınlamıştır.
16. Sıyamzade Hasan Hamdi Efendi: 19.yüzyıl şairlerindendir. Divan isimli eseri vardır.

İlgili eserlere sitemizdeki "NEVŞEHİRLİ ALİMLER VE ESERLERİ İLE İLGİLİ LİNKLER" bölümünden ulaşım sağlanabilir. Bunlar dışında sempozyumda yer verilmesinin mümkün olduğu belli başlıklar şu şekilde sıralanabilir.

1. Damat İbrahim Paşa’nın özelde Nevşehir genelde ise Osmanlı ilmi hayatına yaptığı katkılar.
2. Nevşehir’deki Medreseler: İhsaniye Medresesi, Mehmet Şakir Paşa Medresesi, Taşkınpaşa Medresesi, Damat İbrahim Paşa Külliyesi.
3. Nevşehir Müftüleri: Ahmed Tevfik, Süleyman Vehbi ve Ömer Tahir gibi son dönem Nevşehir müftüleri. Bunun yanında Avanos, Ürgüp ve Gülşehir müftüleri ayrıca ele alınabilir.
4. Nevşehir Kadıları ve Kadı Sicilleri: Siciller üzerinden Nevşehir’de meydana gelen toplumsal hadiseler ve davalar ele alınabilir.
5. Son dönemde eser vermiş Nevşehirli ilim adamları.